«One Health» (osasun bakarra) kontzeptuak gizakien osasunaren, animalien osasunaren eta ingurumenaren arteko lotura aintzat hartzen du. Xehe-xehe analizatzeko, ikuspegi horrek gaixotasun zoonostikoen aurkako borrokan eta erresistentzia antimikrobiarrean duen eraginean sakondu du NEIKEReko ikertzaile Joseba Garridok. Osasun globalerako bi erronka handi dira horiek, bada. Gainera, mehatxu horiei modu eraginkor eta jasangarrian erantzuteko sektoreen arteko elkarlana zeinen garrantzitsua den azaldu du.

 

Testuinguruan jartzeko, nola definituko zenuke «One Health» kontzeptua?

«One Health» kontzeptua, OMEren arabera, pertsonen, animalien eta ekosistemen osasuna modu jasangarrian orekatu eta optimizatu nahi duen ikuspegi integratzaile eta bateratzailea da. Ikuspegi horren arabera, gizakien osasuna, animalien osasuna eta ingurumena lotu-lotuta daude eta elkarren mendekoak dira; beraz, ezinbestekoa dugu arazo sanitarioei ikuspegi integraletik heltzea, etorkizun seguruagoa bermatu nahi badugu.

 

Zergatik da garrantzitsua gizakien, animalien eta ingurumenaren osasuna elkarri lotuta ulertzea?

Gizakiei eragiten dieten gaixotasun infekzioso askok animalia-jatorria dute, eta zuzenean nahiz zeharka transmiti daitezke patogeno horiek. Gainera, ekosistemak izaten ari diren aldaketak direla eta (adibidez, biodibertsitatea galtzea edo espezie inbaditzaileak sartzea), oreka naturala kalte daiteke eta gaixotasun berriak ager eta heda daitezke. Hori dela eta, faktore horiek guztiak aintzat hartuko dituen ikuspegi integral bat hartu beharrean gaude.

 

Ikuspegi integral hori kontuan hartuta, zer motatako ikerketak eta proiektuak egin ditu NEIKERek iraganean eta zer lantzen ari da orain?

NEIKERen urteak daramatzagu gaixotasun zoonotikoak ikertzen; hau da, animalien eta gizakien artean transmiti daitezkeenak. Arlo horren barruan, transmisio aerogenoko gaixotasunak (besteak beste, tuberkulosia, Q sukarra eta hegazti-gripea) eta elikagaien bidez transmititzen diren patogenoak (tartean, Salmonella, Listeria, Campylobacter eta E. coli) ikertu ditugu. Azken urteetan, are arreta handiagoa jarri diegu erresistentzia antimikrobiarrei. Osasun publiko globalerako mehatxu handienetako bat dira.

Diagnostiko-teknikak garatu eta optimizatzeaz gain, prebentzio- eta kontrol-estrategia berriak garatu ditugu; adibidez, txertoen arloan ikertzea. Ikerketa-proiektuak egiten ditugu, batetik, gaixotasun horien ezaugarriak azaltzeko —horretarako, azterketa epidemiologikoak egiten ditugu gaixotasun horiek gure ingurunean ote dauden eta nola banatzen diren jakiteko— eta, bestetik, prebentzio- eta kontrol-estrategia berriak garatzeko (adibidez, txertoak diseinatzea).

 

Hori horrela izanik, nola sustatzen du NEIKERek sektoreen arteko elkarlana «osasun bakarra» ikuspegia ezartzeko?

NEIKERen lankidetza estuan aritzen gara ekoizpen-sektorearekin eta animalien osasunaren, gizakien osasunaren eta ingurumenaren arloko ezinbesteko beste eragile batzuekin. Baterako soluzioak eman nahi dizkiegu erronka sanitario nagusiei eta, horretarako, ikerketa-proiektuak egiten ditugu, aholkuak ematen dizkiegu nekazariei eta ospitale-laborategiekin eta osasun publikoko laborategiekin lankidetzan aritzen gara. Gainera, Euskadiko Osasun Behatokian parte hartzen dugu; osasun publikoko gaiak ikuspegi integralarekin analizatu, jakinarazi eta ikertzeko diseinatu da espazioa hori.

 

Gaur egun aurrez aurre ditugun erronka sanitarioei dagokienez, zein dira mehatxu nagusiak orain eta etorkizunean?

Ezin da zehatz-mehatz aurresan zer gaixotasunek izango duten eragin handiagoa epe laburrean edo zer gaixotasun sortuko diren etorkizunean. Nolanahi ere, baiezta dezakegu aldaketa globala dela-eta errazago ari direla hedatzen infekzioak. Horren adibidea da bektoreek (eltxoak eta kaparrak, adibidez) transmititzen dituzten gaixotasunak areagotu izana. Lehen, zenbait eskualdetan, bertako baldintza klimatikoak zirela-eta ezin zen halakorik egon, baina, klima-aldaketarekin, lurralde berrietara ari dira zabaltzen espezie horiek. Hori horrela, areagotzen ari da gaixotasun infekziosoak transmititzeko arriskua.

 

Nola eragiten diote klima-aldaketak eta biodibertsitatearen galerak gure eta animalien osasunari?

Klima-aldaketa dela eta, baliabideak eskuratzeko aukera aldatzen ari da; ura da adibide bat. Animalia basatiek eta ekoizpenerako animaliek eskura dituzten ur-puntu urriak partekatu behar dituzte, eta, hori dela eta, gaixotasunak errazago hedatzen dira. Hori ez da ohikoa Euskadin, ez eta Iberiar penintsularen iparraldean ere; bai, ordea, Iberiar penintsularen erdialdean eta hegoaldean.

Gainera, baliteke fauna basatia, bere inguru naturalean elikagairik ez badu, abeltzaintzako ustiategietara hurbiltzea. Animalia basatien eta etxekotuen artean patogenoak transmititzeko arriskua handitzea ekarriko du horrek.

 

Zer egin dezakegu «osasun bakarra» ikuspegitik etorkizuneko pandemiak prebenitzeko?

Pandemiak prebenitzeko tresna onenetako bat zaintza epidemiologikoa da. Aurretiaz detektatzen badugu gaixotasunen intzidentziak gora egin duela edo agerraldiak daudela, azkar eta eraginkortasunez jardun ahal izango dugu. Ezinbestekoa da, halaber, gizakien, animalien eta ingurumenaren osasunean espezializatutako laborategien sarea indartzea, mehatxu berriei azkar erantzungo zaiela bermatzeko. Bestalde, abeltzaintzan eta osasun publikoan antibiotikoak arduraz erabiltzea sustatzen jarraitzeak infekzio bakterianoen aurka borrokatzeko ezinbesteko tresna bat gordetzen lagunduko digu —mehatxatuta dago, bakterio erresistenteak areagotu direla-eta—.

 

Faktore horiek kontuan izanda, zer rol joka dezake NEIKERek nekazariei jakintza eta teknologia transferitzeko zereginean, antibiotikoak zuhurtziaz erabiltzea sustatzeko eta erresistentzia horrenbeste ez barreiatzeko?

NEIKERek laborategi-diagnostikoan oinarritutako gomendioak egin diezazkieke nekazariei, zehatz-mehatz jakin dezaketen zer mikroorganismo ari diren beraien ustiategiak kaltetzen. Analisi horiei esker, antibiotikoak benetan eman behar diren zehaztu daiteke eta, eman behar badira, egokienak zein diren. Horrela, bereizi gabe ematea eta erresistentziak agertzea saihestuko da.

 

Gizarteak pairatzen duen eraginari dagokionez, nola eragiten dute elikagaien ekoizpenak eta kontsumoak pertsonen, animalien eta planetaren osasunean?

Elikagaiak ekoizteko eta kontsumitzeko moduak eragin zuzena du ingurumenaren jasangarritasunean. Ekoizpen intentsiboek hazten ari den biztanleria bat elikatzeko aukera ematen dute, baina ingurumen-arazoak ere sor ditzakete neurri egokiak ezarri ezean. Hona gakoa: behar den ekoizpena bermatzearen eta elikadura-segurtasunaren arteko oreka bilatzea, eragin ekologikoa minimizatuta.

Maila sanitarioan, elikadura-segurtasuna bermatuta dago herrialde garatuetan, gure ingurukoetan batik bat.

 

Amaitzeko, zein dira «One Health» kontzeptua maila globalean aplikatzearen onurak?

Osasunari ikuspegi integraletik heltzen badiogu, eraginkortasun handiagoz prebenitu eta kontrolatu ahal izango ditugu gaixotasun zoonotikoak, egingo diegu aurre erresistentzia antimikrobiarrei eta jardungo dugu elikadura-segurtasunean. Ikuspegi horrek gizakien eta animalien osasuna babesten du eta, gainera, ingurumenaren jasangarritasunari laguntzen dio. Horrela, denontzako seguruagoa den etorkizuna bermatuko da.