Duela ez hainbeste urtera arte, ustiategietako osasuna sektorearen barruko arazotzat hartzen zen. Gaur egun, ordea, funtsezko alderditzat jotzen da elikagaien segurtasunaren arloan. Ana Hurtado NEIKEReko Animalien Osasun Saileko ikertzaileak jatorrian patogenoen presentzia murriztea eta kontsumitzailearen osasuna babesteko aukera ematen duten neurriak zehaztu ditu.

 

Zer esan nahi du zehazki “baserritik mahaira” kontzeptuak, elikagaien segurtasunaren testuinguruan?

Elikagaien segurtasunaz hitz egiten dugunean, baserritik mahaira kontzeptuaren eremuan, elikagaien ekoizpenaren fase guztietan jarduteko beharraz ari gara: baserrian sortzen diren unetik hasi, ondoren, elikagai horien eraldaketa, banaketa eta salmenta egiten den bitartean, eta, azkenik, platerera iristen diren arte. Etapa horietako bakoitzean, jardunbide egokiak aplikatzen dira, eta kontrolak egiten dira elikagaiek beren freskotasuna eta nutrizio-kalitateari eusten diotela ziurtatzeko, eta, garrantzitsuena, kalterik eragiten ez dutela ziurtatzeko. Hau da, elikagai horiek ez daitezela egon kontsumitzailea gaixotu dezaketen mikroorganismoekin kutsatuta.

Orain dela ez hainbeste urtera arte, baserrian gertatzen zen guztia animalien osasunaren arloko kontu esklusibotzat jotzen zen, baina gaur egun, aldiz, argi dago hasierako fase horretan gertatzen denak eragin zuzena duela osasun publikoan.

 

Zer agente patogeno mota daude elikagaiek transmititzen dituzten gaixotasun horien atzean?

Elikadura-toxiinfekzioak bakterioek, birusek edo parasitoek eragin ditzakete. Ohikoenen artean daude Campylobacter, Salmonella, Listeria monocytogenes, Escherichia coli eta Yersinia bakterioak. Birusen kasuan, berriz, ohikoenak norobirusa eta A hepatitisaren birusa dira. Eta, maiztasun txikiagoarekin bada ere, parasitoek eragindako infekzioak ere gertatzen dira, hala nola toxoplasmosiak edo trikinelosiak eragindakoak.

Ohikoena da agente horiek sintoma gastrointestinal arinak eragitea, hala nola gorakoak, abdomeneko karranpak edo beherakoa, baina batzuetan koadro larriagoak eragin ditzakete, hala nola septizemia, hepatitisa eta konplikazio neurologikoak. Bi pertsona edo gehiago elikagai-iturri beraren eraginpean daudenean, agerraldi batez ari gara hitz egiten. Salmonella izan ohi da, maiz, agerraldi horien atzean egon ohi den bakterio-espezieetako bat, baina izaten dira agerraldiak ere norobirusak edo bakterio-toxinek eragindakoak, eta horien jatorrian daude Staphylococcus aureus, Clostridium perfringens eta Bacillus cereus bakterioak, besteak beste.

 

Horrek guztiak agerian uzten du baserri edo haztegia ez dela etapa soil bat, prebentzioaren puntu estrategiko bat baizik. Zergatik da hain erabakigarria?

Baserria baita elikadura-kate osoaren lehen katebegia. Hor ekoizten dira gero elikagaitan eraldatuko diren lehengaiak, eta horrek fase kritiko bilakatzen du hura.

Animalia asko gaixotasunak transmititzeko bektoreak edo gordailuak izan daitezke. Izan ere, kalkulatzen da gizakiei eragiten dieten gaixotasun infekziosoen % 75 inguruk jatorri zoonotikoa dutela, hau da, animalien eta pertsonen artean transmititzen direla, eta horietako asko elikagaien bidez transmititzen dira. Aipagarriena da patogeno horiek askotan animalietan egon ohi direla, haiei sintomarik eragin gabe. Horrenbestez, jatorrian jardunez gero, gutxitu egingo da kontsumitzailearengana elikagai kutsatuak iristeko arriskua.

Esaterako, Salmonella oilo eta oilaskoen haztegietan kontrolatzeko plan nazionala izan da esku-hartze eraginkorraren adibide on bat. Plan horren inplementazioari esker, nabarmen murriztu da bakterio horren presentzia hegaztietan, eta, ondorioz, arrautzak kontsumitzeak dakarren arriskua.

 

Hor animalien osasuna sartzen da jokoan. Zein da haren eginkizuna elikagaien segurtasunaren ikuspegi horren barruan?

Animalia-jatorriko elikagaietan, animalien osasuna funtsezko zutabea da. Ganaduaren osasuna hobetzea du helburutzat, eta horrek haztegietan patogeno zoonotikoen presentzia murriztea dakar, elikagaien bidez transmititzen direnak barne. Karga hori jatorrian gutxituz gero, mikroorganismo horiek elikagaiak kutsatzeko probabilitatea ere murriztu egiten da. Hau da, azienda osasuntsu bat izatea da elikagai seguruak ekoizteko oinarria. Horregatik diogu animalien osasunak eragin zuzena duela osasun publikoan.

 

Eraldatu al da lehen sektorearen pertzepzioa arlo horretan azken urteetan?

Bai, aldaketa garrantzitsu bat egon da, batez ere 2006an higiene sorta izenez ezagutzen den Europako araudi multzoa indarrean sartzearen ondorioz. Ordutik, indartu egin da ideia hau: elikadura-kateko eragile guztiek, pentsu-fabrikatzailetik hasi eta azken kontsumitzaileraino, elikagaien segurtasunean erantzukizuna partekatzen dutela.

Lehen, kontrolak azken produktuan zentratzen ziren ia esklusiboki, izan hiltegian, izan eraldaketa-plantan. Araudi horrekin, lehen sektoreak funtsezko lekua hartu du, eta baldintza espezifikoak eta kontrol-neurriak ezartzen dira haztegietan bertan, batez ere animalia-ekoizpenari dagokionez.

 

Zer egin dezakete abeltzainek eta nekazariek beren ustiategietan elikagai seguruak bermatzen laguntzeko?

Estrategia nagusia elikadura-zoonosiak animalietan duen intzidentzia gutxitzea da. Eta hori hiru jardun-lerroren bidez lortzen da: prebentzioa, detekzio goiztiarra eta tratamendu egokia.

Prebentzioa da ardatz garrantzitsuena, eta bi bide nagusitatik jorra daiteke. Alde batetik, biosegurtasun- eta higiene-neurrien bidez, haztegian infekzioak sartzea eta hedatzea mugatzeko. Bestetik, animalien immunitate-sistema indartuko duten txertatze-programen bidez.

Detekzio goiztiarrak, berriz, infekzioak ageriko sintomak agertu aurretik ere identifikatzeko aukera ematen du, eta, agente patogenoa dagoela baieztatzen bada, funtsezkoa da tratamendurik egokiena aplikatzea. Antibiotikoak behar izanez gero, zuhurtziaz erabiltzeko gidei jarraituz aukeratu behar dira, erresistentziarik ez sortzeko.

Ekintza horiek guztiak haztegietan animalien osasuna eta elikagaien segurtasuna babesteko aplikatzen diren osasun-planetan daude jasoak.

 

Testuinguru horretan, zein da Euskadiko abeltzaintza-ustiategietarako erronkarik premiazkoena?

Gaur egungo erronka nagusietako bat antibiotikoekiko erresistentziak dira. Elikagaien bidez transmititzen diren bakterio askok erresistentzia-mekanismoak garatu dituzte, eta horrek zaildu egiten du haien tratamendua, baita eragotzi ere. Hori dela eta, elikagaietan dauden bakterio erresistenteak arriskutsuak dira osasun publikorako.

Haztegietan aspalditik ari dira lanean antibiotikoen erabilera gutxitzeko eta hori beti zuhurtzia-irizpideen arabera egiteko, hain zuzen ere erresistentzia horiek hedatzen jarraitzea eragozteko.

 

Nola dihardu lanean sektorearekin NEIKERek horrelako erronkei aurre egiteko?

Animalia Osasun Saila Euskadiko abeltzaintza-ustiategiekin elkarlanean ari da animalien egoera sanitarioa hobetzeko. Ildo horretan, diagnostiko-zerbitzu bat eskaintzen dugu, elikadura-patogeno nagusiak detektatzeko, isolatzeko eta karakterizatzeko teknika bakteriologikoak eta molekularrak darabiltzana. Horri esker, abeltzainek jakin dezakete zehazki zein mikroorganismo dauden beren haztegietan.

Zaintza epidemiologikoko programak ere garatzen ditugu, patogeno horien prebalentzia eta erresistentziak ezagutzeko, haien bilakaerari jarraipena egiteko eta ezarritako kontrol-neurrien inpaktua ebaluatzeko.

Gainera, bi ikerketa-ildotan lan egiten dugu: batetik, animalien immunitate-sistema sustatzea, txertoak edo immunoestimulatzaileak erabiliz; eta, bestetik, zenbait gaixotasunen aurrean hautespen genetikoa egitea. Helburua infekzioak izateko arriskua gutxitzea da, eta, ondorioz, tratamenduetara eta, bereziki, antibiotikoetara jo beharra.

 

Eta nola transferitzen da informazio hori guztia abeltzaintza-sektorera?

Inplikatutako eragile guztiekin harreman zuzena eta etengabea dugu: elkarteekin, albaitari klinikoekin eta zuzenean abeltzainekin ere. NEIKERen albaitariei zein nekazaritza-sektoreko profesionalei zuzendutako prestakuntza-jardunaldi eta mintegi teknikoak antolatzen ditugu, bai eta halakoetan parte hartu ere. Jarduera horien bidez, ikerketa-proiektuen emaitzak partekatzen ditugu eta sektorean kezka-iturri diren gaiak landu.

 

Azkenik, testuinguru horretan, abeltzaintzatik haratago doan begirada zabalago bat gailentzen da. Lotu al daiteke “One Health” ikuspegiarekin?

Bai, jakina, izan ere, elikadura-infekzio gehienak zoonotikoak dira, hau da, animalien eta pertsonen artean transmiti daitezke, eta, gainera, ingurumen-faktoreen eraginpean daude. Horregatik, horiek eraginkortasunez jorratzeko, ikuspegi integral bat aplikatu behar da, hala nola One Health; izan ere, ikuspegi horrek giza osasunaren, animalien osasunaren eta ingurumenaren arteko lotura hori aitortzen du.

NEIKERen ikuspegi horretatik egiten dugu lan, ez soilik abeltzaintza-sektorearekin, baita Euskadiko ospitaleekin eta Eusko Jaurlaritzako Osasun Publikoaren eta Adikzioen Zuzendaritzarekin lankidetzan ere. Elikadura-transmisioko bakterioak eta antibiotikoekiko erresistentziak aztertzen ditugu elkarrekin.

Horrez gain, Euskadiko Osasun Behatokian eta Osasun Sailak bultzatutako One Health mahaian ere parte hartzen dugu. Helburua da pertsonen, animalien eta ingurunearen osasuna babestea ahalbidetuko duten estrategia partekatuetan aurrera egitea da helburua, eremu horiek guztiak sakonki lotuta daudela ulertuta.